Interview

Meer woon- en werkplezier door licht

Augustus - 2022

Beter slapen, zien en presteren. Hoe? Door licht. Uit onderzoek blijkt: licht beïnvloedt onze gezondheid. Liesbeth Schellens en Charlotte Rosenkötter, adviseurs Huisvesting bij Draaijer, vertellen over het belang van licht in zorginstellingen. Want de juiste verlichting bevordert ons welbevinden.

Opdrachtgevers bezuinigen snel op licht. Charlotte: “Zeker met de huidige energiekosten. Vers bereide maaltijden met groenten en fruit, een tuin met bomen, planten en een loopcircuit. Daar zien we allemaal het belang van in. De voordelen en effecten van goede verlichting op woon- en werkplezier merk je vaak pas op langere termijn, tenzij daglicht helemaal afwezig is.” Liesbeth: “Niemand twijfelt er nog aan dat daglicht en minstens een uur per dag naar buiten gaan gezond voor je zijn. Voor mensen die veel binnen zitten, zorgen biodynamische verlichting of daglichtlampen voor meer licht dat in de buurt komt van daglicht. In een zorginstelling voor ouderen hang je dergelijke lampen bijvoorbeeld boven een huiskamertafel. De huiskamer is een plek waar bewoners vaak zitten en op deze manier ontvangen zij toch kunstmatig daglicht. Opdrachtgevers ontbreekt het soms aan voldoende budget voor kostbare biodynamische verlichting en daglichtlampen. We vragen we de architect dan om het pand zó te ontwerpen dat ze op een later moment alsnog in te passen zijn.”

Benadering vanuit de mens

“Doorgaans schieten de wettelijke minimale eisen vanuit de overheid voor licht in zorginstellingen tekort,” vertelt Charlotte. “Er mist aparte regelgeving. Opdrachtgevers missen de kennis over het belang van voldoende en juiste verlichting en daarom houden ze vaak vast aan de minimale eisen. Uitleg is dan noodzakelijk.” Liesbeth vult aan: “In het Bouwbesluit 2012 vanuit de Rijksoverheid staat dat een behandelkamer gelijkmatige verlichting behoeft. Een familie- of spreekkamer vraagt echter om ander licht dan een behandelkamer. Voor een spreekkamer met een zitje geldt vooral: maak het gezellig en zorg voor een lamp op de plek waar mensen zitten, bijvoorbeeld bij het bureau.”

Charlotte: “Een ontwerp benaderen vanuit de eisen van het Bouwbesluit zorgt voor een ander gevoel in een kamer dan benadering vanuit de mens.” Liesbeth: “Binnen Draaijer stellen we een Programma van Eisen op en daarin benaderen we het ontwerp vanuit iedereen die in het gebouw komt. De bewoner, de medewerker, de bezoeker. Licht en de beleving ervan vormen in dat programma altijd een hoofdstuk.”

Licht ervaren

De minimale eis voor verlichting in het Bouwbesluit 2012 spreekt over 500 lux. Maar wat is dat? Liesbeth: “De opdrachtgever ervaart het licht bijvoorbeeld in een mock-up. Of met een bezoek aan een project waar specifieke verlichting is aangebracht.” Signify’s Lichtlab op de Hightech Campus van Eindhoven laat je licht ervaren, in kleur en intensiteit. In haar lichtlab heeft Signify een vergaderzaal met tafels en stoelen. Boven de tafel hangt een lamp die eruitziet als een dakraam. Charlotte: “Het is een beetje een mindfuck. Je kijkt naar boven en ziet wolken en een blauwe lucht. Signify bracht zelfs schaduwvorming in het dakraam aan. Je ervaart het licht echt als daglicht, terwijl je weet dat erboven gewoon een verdieping is. Ziekenhuizen hebben vaak ruimtes zonder ramen, dan is het prettig dat je voor je gevoel toch daglicht krijgt.”

Slaapkamer op oosten

De mogelijkheden van licht zijn eindeloos. Denk aan een dimmer en geeloranje verlichting met een lage kleurtemperatuur in slaapkamers die het slaapritme van bewoners bevordert. Of een groen lichtlijntje met lage lichtintensiteit langs de grond richting de badkamer, dat aangaat als de bewoner uit bed stapt om naar de wc te gaan. Het voorkomt dat de bewoner helemaal wakker wordt en vergroot de kans op doorslapen. Liesbeth legt uit: “De behoeften verschillen per zorginstelling en per gebruiker. In de psychiatrie kijken we naar verlichting die het dag-nachtritme stimuleert en ‘veilige’ verlichting: lage voltages, afsluiten van stopcontacten, een halve bol als wandverlichting. Door de samenwerking met Koninklijke Visio (expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen) kennen we het belang van contrast. Geef bijvoorbeeld de buitenkant van een lichtschakelaar en deurklinken een andere kleur, zodat iemand met een slechte visus ze ziet. Het is niet altijd mooi, maar het werkt wel. En een groot contrast tussen licht en donker in de vloerbedekking is risicovol, want iemand met een slechte visus ziet dat gauw aan voor een gat of opstap.”

Beide adviseurs benadrukken: denk na over licht en lichtinval, bij voorkeur voordat je begint met bouwen. Liesbeth: “Leg slaapkamers op het oosten, zodat de zonsopkomst bewoners wekt en activeert. Leg woonkamers aan de andere kant, op de middag- en avondzon, zodat die plek voor bewoners aantrekkelijk is om naar toe te gaan. Op deze manier benut je daglicht optimaal, daar kun je met kunstlicht niet tegenop.”